Crisis rond schuldenplafond VS: dit staat er op het spel

ANALYSE – Rapper DMX pochte in zijn hit X Gon’ Give It to Ya uit het begin van deze eeuw dat hij met iedereen de vloer aanveegt, ook al is hij bereid met z’n tegenstanders om de tafel te gaan zitten. Die houding – ‘Kom maar praten, maar ik heb toch gelijk en moet en zal winnen’  –  lijkt ook de insteek van Republikeinen en Democraten in het weer oplaaiende conflict rondom verhoging van het schuldenplafond van de Amerikaanse overheid.

Het bedrag dat de Amerikaanse overheid maximaal mag lenen, moet elk jaar formeel worden opgerekt om ervoor te zorgen dat er extra staatsschuld kan worden uitgegeven voor uitgaven en investeringen.

Ook al worden delen van de financiële markten nu wel onrustig, aandelenmarkten lijken zich nog niet druk te maken. Beleggers redeneren waarschijnlijk dat het Amerikaanse Congres sinds 1960 jaar in jaar uit het schuldenplafond heeft verhoogd, opgeschort of aangepast. Dus ook deze keer zal het wel loslopen, zo is de gedachte.

De kans dat er op het laatste moment een deal wordt gesloten is groot, maar zo’n deal zal de zaken maar zeer tijdelijk vooruit schuiven en dieperliggende problemen niet aanpakken.

Over de vraag wanneer dat ‘laatste moment’ aanbreekt, is overigens nogal wat te doen. Minister van Financiën Janet Yellen waarschuwde dat op de Verenigde Staten op 1 juni al wanbetaler kan worden. Dat lijkt vooral bedoeld om de druk op Congresleden te verhogen.

In de berekeningen van onder meer grote zakenbanken is 1 juni de vroegste X-date en die datum is met allerlei onzekerheden omgeven. Half juni komen bijvoorbeeld weer nieuwe belastingopbrengsten binnen, waardoor de overheid het waarschijnlijk tot in augustus kan uitzingen zonder extra schulden te maken.

Zelfs dan heeft de regering van president Joe Biden mogelijk nog enkele onconventionele wapens in haar arsenaal om wanbetaling af te wenden. Het is zeker niet ondenkbaar dat de X-date uitgesteld kan worden tot het einde van de zomer. Dan zitten we dicht op de begrotingsonderhandelingen en een eventueel risico dat Amerikaanse overheidsdiensten tijdelijk gesloten moeten worden.

De term shutdown wordt in dit verband veelal gelinkt aan het niet op tijd vaststellen van de begroting. Maar het niet tijdig verhogen van het schuldenplafond zal uiteindelijk hetzelfde effect hebben. Belastingen kunnen namelijk niet zomaar worden verhoogd en een snelle verkoop van overheidsbezittingen is evenmin een optie. Gevolg is dat er bij acute kastekorten gesneden moet worden in de overheidsuitgaven.

Daarbij moeten dan harde keuzes worden gemaakt over welke uitgaven prioriteit krijgen: sociale uitkeringen en dergelijke, schuldverplichtingen of andere overheidsuitgaven. Bij een default zullen de eerste twee waarschijnlijk prioriteit krijgen, waardoor de overheid effectief haar deuren voor een tijdje zou moeten sluiten.

Griekse overheidsschuld veiliger dan staatsschuld VS?

Obligatiebeleggers zijn inmiddels wel zenuwachtig. De rente op Amerikaans schuldpapier met een looptijd van drie maanden bevindt zich op het hoogste niveau in ruim twee decennia en de kosten voor het verzekeren tegen wanbetaling van de Amerikaanse overheid zijn inmiddels een stuk hoger dan ten tijde van de spanningen rond het schuldenplafond in 2011.

Voor sommige kortlopende Amerikaanse staatsobligaties is het nu zelfs duurder om een verzekering tegen wanbetaling af te sluiten dan voor schuldpapier van Brazilië, Griekenland en Mexico.

Toch staat het water Amerikaanse politici kennelijk nog niet voldoende aan de lippen. Onderhandelingen worden nog steeds vooruitgeschoven, waardoor de zenuwen op de obligatiemarkten aanhouden. Op een gegeven moment kunnen die ook overslaan op aandelenmarkten.

Crisis rond schuldplafond: wat gebeurde er in 2011?

In 2011 zakte de brede S&P 500-index 17 procent vanaf het toenmalige piekniveau in de weken voorafgaand aan en na het sluiten van een politieke deal over het schuldenplafond. In andere jaren waarin de schuldenlimiet van de Amerikaanse overheid een twistpunt was, trokken aandelenmarkten zich veel minder aan van het politieke gekonkel.

De macro-economische omstandigheden vertonen dit keer echter relatief veel overeenkomsten met de situatie in 2011: bedrijven worden pessimistischer en winstverwachtingen staan onder druk. Bovendien is het schuldniveau van de Amerikaanse overheid inmiddels veel hoger en worstelt de wereld met sterk veranderende geopolitieke verhoudingen.

Hegemonie van de dollar erodeert

Ten tijde van de crisis rond het schuldenplafond van 2011 werd de dollar sterker en doken beleggers op Amerikaanse schuldpapier, ook al was de VS zelf de oorzaak van de onrust op de financiële markten. Amerikaanse staatsobligaties en de dollar bleven destijds veilige havens voor beleggers bij gebrek aan alternatieven.

De dollar is nog steeds de belangrijkste valuta ter wereld, maar er zijn toch wel duidelijke verschuivingen zichtbaar:

• Landen die Amerika niet per se goedgezind zijn, maken minder aanstalten om Amerikaanse schuld te kopen, onder meer omdat ze gezien hebben bij Iran en nu Rusland hoe ver en diep de Amerikaanse financieel-economische tentakels reiken en hoeveel pijn die kunnen toebrengen via sancties.
• Een directe bedreiging voor de dollar als veilige haven bestaat nog niet, maar de euro heeft zich sinds 2011 meer bewezen. Twijfels over het opbreken van de eurozone zijn vrijwel volledig naar de achtergrond verdwenen. Bovendien proberen landen als China de eigen valuta een prominentere rol te geven.

De voormalige Amerikaanse regeringsadviseurs Matt Pottinger en Daleep Singh schreven onlangs in Foreign Affairs:

“All systems based on trust have tipping points, often psychological ones that are impossible to identify in advance. Dollar primacy was able to gather force…thanks to faith in U.S. stewardship of the global financial system—alongside rule of law, the quality and independence of U.S. institutions, the depth and liquidity of American capital markets, and an open system for trade, capital, and people.”

Vrijwel alle fundamenten waarop de hegemonie van de dollar berust staan ter discussie. We denken niet dat onrust over het schuldenplafond het tipping point vormt voor het van z’n voetstuk vallen van de dollar, maar het helpt niet; ook gezien het geopolitieke klimaat waarin Democraten en Republikeinen de reputatie van de VS ondergraven.

Over valuta gesproken, als de spanningen de komende tijd verder oplopen, zullen munten van economieën die het meest nauw verbonden zijn met de Verenigde Staten averij oplopen; dat zijn dus de Mexicaanse peso en de Canadese dollar. Daarentegen kunnen traditionele veilige havens zoals de Japanse yen en Zwitserse frank profiteren. 

Amerikaanse centrale bank kijkt met schuin oog naar schuldenplafond VS

Tot slot is het van belang dat de volgende bijeenkomst van de Amerikaanse centrale bank op 14 juni is. Het drama rondom het schuldenplafond kan impact hebben op een volgend rentebesluit.

Markten zijn op dit moment al erg zeker dat de beleidsrente van de Federal Reserve niet verder wordt verhoogd. Die overtuiging zal steviger verankerd raken, als er medio juni geen duidelijkheid is over een een verhoging van de schuldenlimiet van de Amerikaanse overheid, of als slechts besloten is tot een zeer tijdelijke verhoging van het plafond tot in het najaar. Dit om de begrotingsonderhandelingen te laten samenvallen met gesprekken over het schuldenplafond.

Mocht het debat over het schuldenplafond geheel ontsporen en/of mocht de Amerikaanse overheid in de herfst afstevenen op een shutdown, dan zullen financiële markten dat gaan inprijzen. Een renteverlaging door de Federal Reserve dit najaar wordt dan veel waarschijnlijker. Ook neemt de kans dan toe dat de dollar terrein verliest ten opzichte van de euro.

Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ICC Consultants, een onafhankelijk adviesbureau en researchhuis gespecialiseerd in valuta-, rente- en financieringsvraagstukken. Op het researchplatform van ICC leest u de analyses van een team van economen, technische analisten en Andy over financiële markten, economie en politiek.